වායුගෝලීය ගංගා, අධික වර්ෂාව සහ ශ්‍රී ලංකාව: සිදුවෙමින් පවතින්නේ කුමක්දැයි වටහා ගැනීම

පසුගිය දින කිහිපය තුළ ශ්‍රී ලංකාවට "දිට්වා" (Detwah) නම් කුණාටුවට සම්බන්ධ අසාමාන්‍ය ලෙස අධික වර්ෂාවක් ලැබුණි. මෙය ගංවතුර, නාය යෑම් සහ එදිනෙදා ජීවිතයට බරපතළ බාධා ඇති කිරීමට හේතු විය. ලෝකයේ බොහෝ ප්‍රදේශවලින් ද මේ හා සමාන දසුන් වාර්තා වන අතර, මාධ්‍ය සහ මහජන සාකච්ඡාවලදී "වායුගෝලීය ගංගාව (Atmospheric River)" යන විද්‍යාත්මක යෙදුම නිතර අසන්නට ලැබේ. බොහෝ දෙනෙකුට මෙම යෙදුම නුහුරු සහ බිය උපදවන සුළු විය හැකි අතර, මෙවැනි සිදුවීම් සාමාන්‍ය ද, අතීතයේදී සිදු වූ ඒවා ද, සහ මනුෂ්‍යත්වය අවිනිශ්චිත හෝ භයානක අනාගතයකට මුහුණ දෙන්නේ දැයි යන ප්‍රශ්න මතු කරයි.

"වායුගෝලීය ගංගාවක්" යනු සුපුරුදු අර්ථයෙන් ගංගාවක් නොවේ. නමුත් එය අහසේ ගංගාවක් මෙන් හැසිරේ. මෙය උණුසුම් සාගර කලාපවල සිට ගොඩබිම දෙසට විශාල ජල වාෂ්ප ප්‍රමාණයක් රැගෙන යන වාතයේ දිගු, පටු තීරුවකි.

ජල වාෂ්පවලින් පිරුණු මෙම අදෘශ්‍යමාන ප්‍රවාහය කිලෝමීටර් දහස් ගණනක් පුරා විහිදිය හැකි අතර, පෘථිවියේ ඇති විශාලතම ගංගාවලට සමාන ජල ප්‍රමාණයක් රැගෙන යයි. ජලය වාෂ්ප ස්වරූපයෙන් පවතින තාක් කල්, එයින් කරදරයක් සිදු නොවේ. මෙම තෙතමනය සහිත වාතය ගොඩබිමට, විශේෂයෙන් කඳු හෝ උස්බිම් සහිත ප්‍රදේශවලට ළඟා වූ විට ගැටලුව ආරම්භ වේ. වාතය ඉහළට තල්ලු වීමට බල කෙරෙන විට, එය සිසිල් වී, දැඩි වර්ෂාව ලෙස හෝ, ශීතල ප්‍රදේශවල නම්, අධික හිම පතනය ලෙස එහි තෙතමනය මුදා හරියි.

"වායුගෝලීය ගංගා" යන යෙදුම මෑත වසරවලදී ජනප්‍රිය වුවද, මෙම සංසිද්ධිය අලුත් දෙයක් නොවේ. නවීන තාක්ෂණයට හෝ කාර්මික දියුණුවට බොහෝ කලකට පෙර, මෙම තෙතමනය ගමන් කරන මාර්ග වසර දහස් ගණනක් තිස්සේ පැවතුනි. ආසියාව, යුරෝපය සහ ඇමරිකාවේ පැරණි සමාජයන් දිගුකාලීන සහ විනාශකාරී වර්ෂාපතන අවස්ථා වාර්තා කර තිබේ. මෙයින් බොහොමයක් වර්තමානයේ අප "වායුගෝලීය ගංගා" ලෙස හඳුන්වන දේට සමාන ප්‍රබල වායුගෝලීය තෙතමනය ප්‍රවාහයන් නිසා ඇති වූ ඒවා වීමට ඉඩ ඇත. දකුණු ආසියාවට හුරු පුරුදු මෝසම් කාලගුණික පද්ධති පවා වායුගෝලය හරහා තෙතමනය විශාල වශයෙන් ගමන් කිරීම මත රඳා පවතින අතර, ඒවාද එකම භෞතික මූලධර්ම මත ක්‍රියාත්මක වේ.

කෙසේ වෙතත්, වෙනස් වී ඇත්තේ වායුගෝලීය ගංගා පැවතීම නොව, ඒවායේ "ශක්තියයි". අද පෘථිවිය මීට සියවසකට පෙරට වඩා උණුසුම් ය. එමෙන්ම උණුසුම් වාතයට වැඩි ජල වාෂ්ප ප්‍රමාණයක් රඳවා ගත හැකිය. ගෝලීය උෂ්ණත්වය ඉහළ යන විට, වාෂ්පීකරණය හරහා සාගර මගින් වැඩි තෙතමනයක් වායුගෝලයට මුදා හරිනු ලැබේ. මෙයින් අදහස් කරන්නේ වායුගෝලීය ගංගා දැන් සෑදෙන විට, ඒවා අතීතයේ පැවති ප්‍රමාණයට වඩා වැඩි ජල ප්‍රමාණයක් රැගෙන යන බවයි. එහි ප්‍රතිඵලයක් ලෙස, ඒවා මගින් ඇති කරන වර්ෂාව වඩාත් දැඩි, වඩාත් සාන්ද්‍රිත සහ වැඩි හානියක් සිදු කළ හැකි ය.

ශ්‍රී ලංකාව එහි භූගෝලීය හා දේශගුණික තත්ත්වයන් නිසා මෙම වෙනස්කම්වලට විශේෂයෙන් සංවේදී ය. උණුසුම් සාගර ජලයෙන් වට වී ඇති අතර ඍතුමය සුළං රටාවල බලපෑමට ලක්වන බැවින්, මෙම දිවයිනට ස්වාභාවිකවම විශාල වර්ෂාපතනයක් ලැබේ. මධ්‍යම කඳුකරය තෙතමනය සහිත වාතය ඉහළට තල්ලු කිරීමට බල කිරීම මගින් තීරණාත්මක කාර්යභාරයක් ඉටු කරයි, එමඟින් කඳුකරය සහ අවට පහත් බිම් දෙකෙහිම වර්ෂාපතනය වැඩි දියුණු කරයි. "දිට්වා කුණාටුව" වැනි පද්ධතියක් අසාමාන්‍ය ලෙස විශාල තෙතමනයක් මෙම පරිසරයට ගෙන එන විට, එහි ප්‍රතිඵලය විය හැක්කේ හදිසි හා අධික වර්ෂාපතනය, ගංගා පිටාර ගැලීම, කඳුකර ප්‍රදේශවල නාය යෑම් සහ දරුණු නාගරික ගංවතුර තත්ත්වයන් ය.

දකුණු ආසියාවේ කාලගුණ වාර්තා සෑම විටම එවැනි පද්ධති "වායුගෝලීය ගංගා" ලෙස නම් නොකළද, බොහෝ විට ඊට යටින් පවතින්නේ එකම ක්‍රියාවලියයි. සාගරයෙන් විශාල වශයෙන් තෙතමනය ප්‍රවාහනය වීම කුණාටු සහ අවපීඩන පද්ධතිවලට අනුබල දෙන අතර, ඒවායේ වර්ෂාපතන විභවය තීව්‍ර කරයි. දකුණු ආසියාවේ සහ නැගෙනහිර ආසියාවේ සිට යුරෝපය සහ ඇමරිකාව දක්වා ලෝකයේ වෙනත් ප්‍රදේශවල දක්නට ලැබෙන අධික වර්ෂාපතන තත්ත්වයන් ශ්‍රී ලංකාවේ සිදුවීම්වලට වැඩි වැඩියෙන් සමාන වීමට හේතුව මෙයයි.

මෙම ගෝලීය රටාව, නාසා (NASA) ඇතුළු විද්‍යාත්මක ආයතන විසින් ඉතා සමීපව නිරීක්ෂණය කර ඇත.

පසුගිය මාස කිහිපය තුළ, නාසා ආයතනයේ පෘථිවිය නිරීක්ෂණය කරන චන්ද්‍රිකා මගින්, එක්සත් ජනපදයේ බටහිර ප්‍රදේශ සහ කැනඩාවේ ඇතැම් කොටස් වැනි කලාපවලට වාර්තාගත වර්ෂාපතනයක් ලබා දුන් ප්‍රබල වායුගෝලීය ගංගා නිරීක්ෂණය කර ඇත.

ජල වාෂ්ප, වලාකුළු ව්‍යුහය සහ වර්ෂාපතනය පිළිබඳ චන්ද්‍රිකා මිනුම් භාවිත කරමින්, නාසා විද්‍යාඥයන් විසින් පැසිෆික් සාගරයේ සිට ගොඩබිම වෙත තෙතමනය සහිත පටු වායු තීරු මගින් විශාල ජල ප්‍රමාණයක් ප්‍රවාහනය වී, ගංවතුර සහ නාය යෑම් ඇති කළ ආකාරය වාර්තා කර ඇත. මෙම නිරීක්ෂණ මහජනතාවට නිකුත් කර ඇති අතර ආපදා ප්‍රතිචාර සහ දේශගුණික පර්යේෂණ සඳහා උපකාර කරගැනීමට භාවිත කර ඇත.

කෙසේ වෙතත්, මෙහිදී නිවැරදි වීම වැදගත්ය. මේ වන විට, දිට්වා කුණාටුවට සම්බන්ධව ශ්‍රී ලංකාවට ඉහළින් වායුගෝලීය ගංගාවක් පැවති බව තහවුරු කරන නිශ්චිත විශ්ලේෂණයක් නාසා ආයතනය විසින් නිකුත් කර නොමැත. ශ්‍රී ලංකාවට බැලපෑවේ වායුගෝලීය ගංගාවක් නොවේය යන්න මෙයින් අදහස් කෙරෙන්නේ නැත.

ඒ වෙනුවට, මෙයින් පිළිබිඹු වන්නේ වායුගෝලීය ගංගා විධිමත් ලෙස හඳුනාගෙන වාර්තා කරන ආකාරයයි. මෙම විශේෂාංග (features) පහසුවෙන් අර්ථ දැක්විය හැකි මධ්‍යම අක්ෂාංශ කලාප කෙරෙහි සම්ප්‍රදායිකව වැඩි අවධානයක් යොමු වී තිබේ.

වෙනත් ස්ථානවල වායුගෝලීය ගංගා නිරීක්ෂණය කරන එම චන්ද්‍රිකා පද්ධතිම, ඉන්දියන් සාගරය සහ දකුණු ආසියාව හරහා තෙතමනය ප්‍රවාහනය නිරීක්ෂණය කිරීමට සම්පූර්ණයෙන්ම හැකියාව ඇත. අනාගත විශ්ලේෂණයන් මගින් මෙම සිදුවීමට එවැනි තෙතමනය සහිත මාර්ගවල බලපෑම කුමක්දැයි පැහැදිලි කළ හැකිය.

ලෝක මට්ටමෙන් ගත් කල, රටාව වඩාත් පැහැදිලි වෙමින් පවතී.  බොහෝ ප්‍රදේශ දිගු වියළි කාලවලට මුහුණ දෙන අතර, එයින් පසු කෙටි කාලයක් තුළ අධික වර්ෂා ඇද හැලෙයි. වරක් දුර්ලභ යැයි සැලකූ ගංවතුර නිතර ඇති වන අතර, ඒ අතරතුර නියඟය දිගටම පවතී. මෙම සංයෝජනය දේශගුණික විපර්යාසවල වඩාත් කනස්සලුදායක ප්‍රතිඵලවලින් එකකි. එයින් අදහස් කරන්නේ සෑම තැනකම වැඩි වර්ෂාවක් ලැබීම නොවේ. එයින් අදහස් කරන්නේ කාලගුණික පද්ධතිවල වැඩි අස්ථාවරත්වයකි. එමඟින් ජල හිඟය සහ හදිසි ගංවතුර යන දෙකම ඇති වීමේ සම්භාවිතාව වැඩි වේ.

මෙම වර්ධනයන් ස්වභාවයෙන්ම අනාගතය පිළිබඳ බියක් ඇති කරයි. ඇතැමුන් කල්පනා කරන්නේ එවැනි අධික කාලගුණික තත්ත්වයන් ලෝක විනාශයේ හෝ මිනිස් සංහතියේ වඳවී යාමේ ආරම්භය සංඥා කරන්නේ දැයි කියා ය. මෙම බිය තේරුම් ගත හැකි වුවද, විද්‍යාත්මක සාක්ෂි මගින් ඒවා සනාථ නොකරයි. පෘථිවිය එහි දිගු ඉතිහාසය තුළ, අයිස් යුග, දැවැන්ත ගිනිකඳු පිපිරීම් සහ ග්‍රහක ගැටීම් ඇතුළු වඩාත් දරුණු වෙනස්කම්වලට මුහුණ දී ඇත. විවිධ ආකාරවලින් ජීවය ඒ සියල්ල හරහා පැවතුනි.

සැබෑ සැලකිල්ල විය යුත්තේ පෘථිවියේ හෝ මනුෂ්‍යත්වයේ පැවැත්ම නොව, "මානව සමාජවල ස්ථාවරත්වයයි". අධික කාලගුණික තත්ත්වයන් යටිතල පහසුකම් ආපදාවන්ට පත් කරයි, ආහාර සුරක්ෂිතභාවයට තර්ජනයක් වේ, ආර්ථිකයන් කඩාකප්පල් කරයි. අවදානමට ලක්විය හැකි ප්‍රජාවලට අසමාන ලෙස බලපායි. නගර, ගොවිපලවල් සහ ජල පද්ධති බොහෝ දුරට සැලසුම් කර ඇත්තේ අතීත දේශගුණික රටා මත පදනම්වය. එම රටා තවදුරටත් විශ්වාසදායක නොවේ. වර්ෂාපතනය අපේක්ෂිත සීමාවන් ඉක්මවා යන විට, ජලාපවහන පද්ධති අසාර්ථක වන අතර, බෑවුම් කඩා වැටේ, සහ ප්‍රජාවන් අවදානමට ලක්වේ.

මේ අර්ථයෙන් ගත් කල, වායුගෝලීය ගංගා සහ අධික වර්ෂාව අවසානයක සලකුණු නොව, "සංක්‍රාන්තියක" අනතුරු ඇඟවීම් වේ. නූතන ශිෂ්ටාචාරය රඳා පැවති දේශගුණික තත්ත්වයන් වෙනස් වෙමින් පවතින බව ඒවා අපට කියයි. දැන් පවතින අභියෝගය වන්නේ මේවාට අප ප්‍රතිචාර දක්වන්නේ කෙසේද යන්නයි. වැඩිදියුණු කරන ලද පූර්ව අනතුරු ඇඟවීමේ පද්ධති, වඩා හොඳ ඉඩම් භාවිත සැලසුම් කිරීම, වනාන්තර සහ තෙත්බිම් ආරක්ෂා කිරීම, සහ දේශගුණයට ඔරොත්තු දෙන යටිතල පහසුකම් මගින් අධික වර්ෂාවෙන් සිදුවන හානිය සැලකිය යුතු ලෙස අඩු කළ හැකිය. ඒ අතරම, තවදුරටත් උණුසුම සීමා කිරීමට සහ මෙම සිදුවීම් වඩාත් දරුණු වීම වැළැක්වීමට හරිතාගාර වායු විමෝචනය අඩු කිරීම අත්‍යවශ්‍ය වේ.

"වායුගෝලීය ගංගා" සරලව තේරුම් ගැනීම බිය සහ ව්‍යාකූලත්වය අඩු කිරීමට උපකාරී වේ. ඒවා පෘථිවියේ දේශගුණික පද්ධතියේ ස්වාභාවික ලක්ෂණ වන නමුත්, මිනිසා විසින් ඇති කරන ලද උණුසුම ඒවා වඩාත් "ප්‍රබල" තත්ත්වයකට පත් කර ඇත. මෑතකදී ශ්‍රී ලංකාව අත්විඳින ලද අධික වර්ෂාව මෙම පුළුල් ගෝලීය රටාවේ කොටසකි. ලෝකය අවසන් වන බව එයින් අදහස් නොවේ, නමුත් “සාමාන්‍ය කාලගුණය” පිළිබඳ පැරණි අදහස් තවදුරටත් වලංගු නොවන බව එයින් අදහස් වේ.

අනාගතය රඳා පවතින්නේ එවැනි සිදුවීම් සිදුවන්නේද යන්න මත නොව, මනුෂ්‍යත්වය ඒවාට කෙතරම් හොඳින් අනුගත වන්නේද යන්න මතය. දැනුම, සූදානම සහ වගකිවයුතු තීරණ ගැනීම මගින් මෙම අභියෝග කළමනාකරණය කළ හැකි අවදානම් බවට පත් කළ හැකිය. කෙසේ වෙතත්, ඒවා නොසලකා හැරීමෙන් මානව හා ආර්ථික පිරිවැය පමණක් වැඩි වනු ඇත. අද ඇද හැලෙන වර්ෂාව, මෙම ප්‍රතිවිපාක වඩාත් දරුණු වීමට පෙර, තේරුම් ගැනීමට, අනුගත වීමට සහ ක්‍රියා කිරීමට අපෙන් ඉල්ලා සිටින දේශගුණික පද්ධතියේ පණිවිඩයකි.